300 mijl ten zuiden van Java: Abbekerk wordt aangevallen

Troepen op het bootdek, op het middenschip van de Abbekerk. Foto van Captain James E. Crane, flight Surgeon FEAF (Thanks to Jim Crane)

Met meer dan 1700 mensen aan boord vaart Abbekerk in zuidelijke richting, alleen, op een lege zee. Door het kalme weer en omdat ze nog niet half geladen is, weten haar grote zware diesel motoren haar een snelheid te geven van meer dan 19 knopen. Ze volgt een onregelmatige zigzag koers om het onderzeeboten onmogelijk te maken een succesvolle aanval uit te voeren. Nu ze ver weg van de chaos en onzekerheid van Tjilatjap zijn, zijn de mannen aan boord ontspannen en redelijk opgewekt en denken ze dat het ergste nu achter de rug is.

De sfeer veranderde abrupt toen rond de middag het scheepsalarm klonk. In een drukkende stilte verscheen een majoor op de brug en kondigde aan dat alle drie de schepen waar ze konvooi mee hadden moeten vormen door Japanse bommenwerpers tot zinken waren gebracht en dat er een groep vijandelijke onderzeeboten waren gerapporteerd ergens voor ons uit. Iedereen was nu een uitkijk!
Het was alsof er een ijskoude wind over het schip woei. Kaartspellen stopte. Mannen verdrongen zich aan de reling en gingen met ingespannen ogen op zoek naar een periscoop of het stipje aan de horizon dat een vliegtuig of schip aankondigt. Zelfs de meest onverschillige aan boord begreep dat hun leven nu aan een zijden draadje hing.
‘They fought with what they had’ by Walter D. Edmonds

Het was duidelijk dat als ze tot donker onontdekt zouden blijven ze de volgende morgen meer dan 600 mijl bij Tjilatjap vandaan zouden zijn en uit de grootste gevaren zone. Maar aan het eind van die dag werd die hoop de grond in geboord.

In de namiddag van 28 februari, rond vijf uur, verscheen er een vliegtuig in de lucht. Het bleef op veilige afstand om ons heen cirkelen. Meer dan een uur. Het was duidelijke een Japanner van een vliegdekschip (..) We zaten aan dek en bekeken hem zoals kippen naar een roofvogel zouden kijken. Toen kwam de klootzak op ons af en deed een aanval waarbij hij iets net achter het schip liet vallen. Tot op de dag van vandaag weet ik niet of het een bom was of een reservetank. Maar het gaf een grote waterfontein. We hadden het bevel dekking te zoeken als hij in de buurt kwam om zo te voorkomen dat hij zou zien hoeveel militairen er aan boord waren en natuurlijk om veiliger te zijn mocht hij ons beschieten. Degenen onder ons die geweren of pistolen hadden schoten op hem, maar dat was een zinloos gebaar vanwege de snelheid waarmee hij ons voorbij vloog. Hij bleef om ons heen vliegen en het anti onderzeeboot kanon op het achterdek vuurde scherf granaten op hem af. Elke keer als hij een poging deed om aan te vallen gooide de oude Nederlandse kapitein zijn schip op een koers die er voor zorgde dat het vliegtuig een zo smal mogelijk doel had en wij zo goed mogelijk op de aanvaller konden schieten. De weinige machinegeweren die we op de reling hadden gemonteerd hadden weinig effect, niet in de laatste plaats vanwege de afstand en de onervarenheid van de schutters.
De oude kapitein stond met een Tommy gun op de brugvleugel om ons aanwijzingen te geven. Als de Jap aanviel schoot hij zelf ook. Één of andere sukkel schoot onze eigen radio antenne draad kapot en enkele andere zorgden voor gaten in de schoorsteen. Uiteindelijk vloog de Jap weg en verdween
Flight surgeon Captain James E. Crane, Far East Air Force

Globale route van de Abbekerk op 1 maart 1942

Toen het vliegtuig aanviel en binnen bereik kwam schoot als eerste het 4″ kanon op het achterdek. Met dat het vliegtuig dichterbij kwam opende de .50 machinegeweren het vuur, daarna opende ook de .30 vuur. Een hagel van lichtspoormunitie vloog op onze kwelgeest af. Tegelijkertijd maakte de Abbekerk, nog steeds op topsnelheid, elke mogelijke ontwijkingsmanoeuvre.
Corporal Bill Heath, HQ Far East Air Force

Omdat er zoveel soldaten aan boord waren had ik geen taak tijdens de aanval. Ik nam mijn fototoestel maar kon geen plaatje schieten: ik kreeg bevel dekking te zoeken. De machinegeweren van de Amerikanen en onze Oerlikons wisten de Jap af te schrikken en weg te jagen.
Bernard Finn, 17 y/o messboy on Abbekerk.

Het vliegtuig draaide weg en verdween. Niet vanwege onze tegenstand, maar omdat hij genoeg had gezien. En wat konden we nu doen? Vanaf de brug kregen we opdracht om nog meer snelheid uit de motoren te persen. En dat deden we. Toen de zon onder ging gaf de kapitein opdracht tot een radicale koerswijziging.
Adriaan Kik, ass. engineer on Abbekerk

(Source: http://wp.scn.ru)

Het vliegtuig was een Kate (Nakajima B5N) éénmotorige bommenwerper/torpedovliegtuig op patrouille van één van de 6 vliegdekschepen van de Kido Butai die daar dicht in de buurt was. Hij wierp inderdaad een bom af maar miste, mede door de afweer, al werd hij zelf niet geraakt. Aan boord van Abbekerk wist men toen alleen dat het een vliegtuig was van een vliegdekschip en Abbekerks marconist had de piloot bezig gehoord op zijn radio. Natuurlijk had hij de positie van Abbekerk doorgegeven aan alle Japanse eenheden in de buurt. Het was nu slechts een kwestie van tijd voor meer vliegtuigen of schepen zouden opduiken.Het overbevolkte vrachtschip was nu in de greep van machteloze angst en wanhoop.

Ships leaving Tjilatjap on February 28:

• Seawitch
• Benakat
• Van Goens
• Van Spilbergen

Losses Februari 28 (merchant ships only):

Ban Ho Guan  (Dutch): The cargo ship was torpedoed and sunk in the Java Sea off Bali, Dutch East Indies by submarine I-4.

City of Manchester (British): The cargo ship was torpedoed and sunk in the Indian Ocean off Tjilatjap, Java, at by the submarine I-53 with the loss of three of the 137 people aboard. Six survivors were taken as prisoners of war. Other survivors were rescued by the minesweepers USS Lark and USS Whippoorwill.

Prominent  (Norway): The cargo ship was shelled and sunk 230 nautical miles (430 km) south of Tjilatlap, Dutch East Indies by Imperial Japanese Navy warships with the loss of 24 lives. Survivors were rescued by Tomohon and Zaandam.

Tomohon  (Dutch): The coaster was shelled and sunk off Tjilatjap, Dutch East Indies by Arashi and Nowaki (both  Imperial Japanese Navy). All crew were rescued. 

War Sirdar  (British): The Standard British WWI type tanker was torpedoed and damaged, or ran aground on a reef, in the Sunda Strait and was beached on Agenielien Island, Dutch East Indies  on March 1. She was declared a total loss. She was refloated, and repaired between March and June, 1942 and put in Imperial Japanese Army service as Honan Maru .

Source: 
- https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_shipwrecks_in_February_1942
- "De Nederlandse Koopvaardij in de Tweede Wereldoorlog" by L.L. von Münching