De aanval: geen ontsnappen mogelijk
Abbekerk, Augutus 24, 1942, 15:15
In de namiddag meende de uitkijk in het kraaiennest een ogenblik een zwart voorwerp te zien op ongeveer 5 streken aan stuurboord. Hoewel wij op de brug en vanuit de voormast met prisma kijkers niet waarnamen, werd zekerheidshalve de koers 7 streken naar bakboord verlegd.
Derde stuurman Jacob Visser
We begrepen allen wel dat de kans op ontkomen in dit geval zeer klein was. Als het een onderzeeboot was van het latere type, was zijn snelheid boven water hoger dan de onze. Zeker met het dikke aangroeisel aan de huid van ons schip, terwijl er ook nog flink werd gezigzagd. Bovendien had de U-boot de nodige hulpmiddelen om een schip op te sporen en te volgen. Ook ’s nachts. Wij moesten gewoon afwachten en wel zeer lijdzaam.
Assistent machinist Adriaan Kik
Scheepstijd: alle tijden zijn herleid tot Abbekerks 'scheepstijd' tenzij ander aangegeven.
Abbekerk om 16:00
Na drie kwartier op deze ontwijkkoers hervat de Abbekerk haar haar originele koers richting ‘punt H’. Om 16:30 uur schrijft het vaarplan een koerswijziging naar ‘punt J’ voor. Dat is echter in de richting waar de onderzeeër was waargenomen en daarom besluit Kapitein Wijker voorlopig door te varen op de huidige koers.
U-604 om 16:00
Masts and schoorsteen boven de horizon gezien door een periscoop.
Om Abbekerk (ongezien) aan te kunnen vallen moet Holtring zijn U-boot voor Abbekerk manoeuvreren en (onder water of in donker) het schip opwachten. Om overdag buiten het zicht van Abbekerk te blijven moet hij met een grote boog om het schip heen varen. De twee diesel motoren van U604 geven de U-boot boven water varend een snelheid van 1,5 a 2 mijl hoger ligt dan die van Abbekerk. Inhalen is een langdurig proces.
Kommandant houdt contact vanuit de controle kamer met de periscoop. Voordeel: hogere zichtlijn. De brugwacht ziet alleen de toppen van de mast en met de periscoop kan de bovenkant van de schoorsteen en de laadmasten gezien worden. Daardoor is het mogelijk om beter in te schatten wat de koers en hoek van het doel is.
KTB U-604, KtLt Holtring
In retrospect
De bolling van de aarde bepaald hoe ver een uitkijk over de horizon kan kijken. (read more: https://en.wikipedia.org/wiki/Horizon)
Uiteraard wil de U-boot de Abbekerk niet uit het oog verliezen, maar ook zelf niet gezien worden. Dat is makkelijker dan het op het eerste gezicht lijkt: Abbekerk is een enorm schip van 150 meter lang, hoge masten en een hoge schoorsteen. Van een U-boot steekt alleen de toren boven water en die is nauwelijks een paar meter hoog en lang. Uit een reconstructie van de achtervolging, op basis van de verschillende verslagen, logboeken en rapporten, is af te leiden dat U-604 zich ongeveer 90 graden aan stuurboord van Abbekerk bevond toen ze haar voor het eerst zag. Holtring zal Abbekerk dus aan stuurboord voorbij zijn gaan varen. Om niet gezien te worden moet ze ca 12 a 14 mijl uit de buurt blijven.
Het kost U-604 van 11:00 tot 18:00 om ongezien in positie voor Abbekerk te komen. Er van uitgaand dat U-604 bijna 2 knopen sneller is legt ze dus 7 * 2 = 14 mijl af tov Abbekerk. Rond 15:00 uur is ze ongeveer halverwege. Dat komt redelijk overeen met de ongeveer 5 streken (ca 55 graden) aan stuurboord van de uitkijk. Hoe onwaarschijnlijk het ook is op die afstand, maar de kans is dus groot dat de uitkijk daadwerkelijk U-604 heeft gezien.
Daarna werd de onderzeeboot echter nooit meer gezien door de uitkijken. Ook de drie kwartier op ontwijk koers wordt niet genoemd in het KTB van U-604, maar heeft er effectief waarschijnlijk voor gezorgd dat het inhalen nog sneller ging.
Abbekerk om 19:00
Kapitein Wijker besluit alsnog de koers naar punt J te gaan volgen en het schip verlegt koers van bijna pal Noord naar Oost-NoordOost (70 graden). Een behoorlijke koerswijziging met enorme gevolgen. Zo blijkt uit het KTB van U-604.
U-604 om 19:00
[onze] Boot in positie vooruit de verwachte koers van vrachtschip. Vanwege voorspelde heldere nacht met maanlicht (met wat hoge bewolking) besloten tot onderwater aanval.
terwijl we onderwater voeren maakt het schip een koerswijziging naar 80 graden. Mogelijk vanwege de zonsondergang. Niet meer in de positie om torpedo’s af te schieten omdat schip een zig maakt van 100 graden.
KTB U-604, KtLt Holtring
Abbekerk om 20:00
De machinekamerwacht die ik liep was van 8 tot 12 uur en van 20 tot 24 uur. We gingen deze avond met zeer gemengde gevoelens naar beneden. Tot nog toe hadden we gewerkt met het gegeven dat, ‘als het moet komen dan komt het’. Je kon niet vooruit kijken en dat was maar goed ook. Met dat gevoel hadden we al zo lang gevaren dat je er een beetje aan gewend (?) was geraakt. Tot nog toe was alles toch nog goed gegaan!
Nu wist je echter dat er een grote zekerheid was dat er elk ogenblik een torpedo in de machinekamer kon binnen schieten. Toch ga je een kansberekening maken. B.v.: omdat de lengte van de machinekamer ongeveer 1/5 van de gehele scheepslengte was, was er dus nog 4/5 kans dat een eventuele torpedo in de suiker zou ontploffen. En zo lust ik er nog wel een paar!
Assistent machinist Adriaan Kik
U-604 om 20:30
Door het moment waarop hij het besluit neemt alsnog naar punt J te gaan sturen zorgt kapitein Wijker er voor – zonder het te weten – dat U-604’s eerste aanval is mislukt. Lt Holtring snapt de plotselinge koerswijziging niet en gokt dat het gebruikelijk is om bij zonsondergang een dergelijke koerswijziging uit te voeren. 1,5 uur na de mislukte aanval is de Abbekerk bijna uit beeld en duikt Holtring op om opnieuw boven water om het schip heen te varen. Nu geholpen door de duisternis kan hij veel dichterbij blijven zonder gezien te worden en is de omcirkeling veel sneller uitgevoerd.
Abbekerk om 23:30
De Abbekerk geeft – op verzoek van de Admiraliteit – zijn positie door t.o.v. een geheim punt. De positie wordt berekend door de kapitein en de stuurman en daarna door de telegrafist verzonden. Derde stuurman Visser heeft wacht en kapitein Wijker die de volgende wacht heeft gaat nog snel even liggen in de kapiteinshut.
Abbekerk om 23:45
De wacht verliep normaal en aan het eind van mijn wacht ging ik, zoals te doen gebruikelijk, naar boven om de volgende wacht te wekken. Ik verliet mijn post, 7 meter onder de waterlijn, en klom alle trappen op naar dek om eerst nog de stuurmachine in het achterschip te gaan controleren. Om 23:45 stapte ik over de drempel van het dekhuis.
Assistent engineer Adriaan Kik
U-604 om 23:45 uur
Zicht erg goed. Vrachtschip blijft zwaar zigzaggen. Op aanvalskoers gegaan, 1,5 kilometer afstand. Een gespreid patroon van drie torpedo’s afgeschoten.
KTB U-604, KtLt Holtring
De torpedo’s doen er minder dan 1,5 minuut over om de Abbekerk te bereiken.
Peter
